Başlamadan Önce
ARAŞTIRMA PROJESİNİN UNSURLARI
1. Araştırma Konusunu Seçme Nedenleri: Bazı araştırmacılara yanında bu nedenlerin sayısı az olurken, bazılarında çok olabilmektedir. Ancak önemli olan araştırmacının konuyu belirlemesinde etkili olan sebebi açıklamasıdır. Bu sebepleri ifade etmesinin önemi, konunun gerçek boyutunu ortaya çıkarmasıdır. Bazen bu nedenler araştırmanın konusunu seçme hususunda delil yerine geçer. Yine söz konusu bu nedenler okuyucudan önce araştırmacıda bir kanaatin oluşmasını sağlar. Bu sebepler daha önce bahsedildiği üzere genel ve özel olarak çeşitlilik gösterir ve özel sebeplerin önemi genel sebeplerinkinden daha büyüktür. Ancak önemli olan bu sebepler ile araştırmanın önemi ve hedefleri arasındaki bağı kurmaktır.
2. Araştırmanın Önemi: Araştırmacı araştırmanın önemiyle ilgili bu kısımda, diğer bir konu değil de kendi konusunu seçmesine iten temel odak noktalardan bahseder. O bu öğeyi uzun bir tefekkür ve düşünceden sonra görebilir. Çünkü konusuyla ilgisi ve yakınlığı bulunan diğer birçok konu bu öneme sahip değildir. Böylece araştırmacı bu konuyu ele almakla doktora tezinden beklenen özgünlük idealini gerçekleştirmiş olur. Yine bu öğe onun konuyla ilgili problemlere çözüm bulmasında kendini gösterir. Ayrıca onun konunun seçilme nedenleri ile hedefleri arasında bir bağı söz konusudur.
3. Hedefler: Hedefler, bilimsel araştırmanın yöneldiği menzile ulaşma gayesiyle “nedenler” ve “önem” için tamamlayıcı bir unsurdur. Araştırmacının apaçık bir şekilde hakikatlere ulaşmasını sağlayarak başarıya elde etmesini sağlayan araştırmanın özüne ulaşması adına kanaatinin netleşmesi için hedeflerin belirlenmesi gerekir. Bu hedefler yoğun ve öz bilgiler taşıyor olup bir önceki iki öğeye muhteva ve hacim olarak yakındır.
4. Problemler: Bu konu araştırmanın sebepleri, önemi ve hedeflerinden bahsettikten sonra gelir ve çalışma bu yönde ilerler. Bu öğe büyük bir öneme sahiptir.
Problemden maksat araştırma konusunun hakikati ve özüdür. Araştırmacıyı bu araştırmayı yapmaya, bu alanda teorik ve pratik bilgi aktarmasına neden olan husus problemlerdir. Araştırmacının araştırmayı merkezinde dengeli ve esnek bir şekilde yönetebilmesi için problemin sınır ve boyutlarını açıkça belirlemelidir. Tabii burada problemlerin araştırmacının karşılaştığı zorluklar veya sarf ettiği emeğin olmadığını belirtmek isteriz.
5. Sorular: Sorular araştırmanın problemleri etrafında ortaya çıkar ve araştırmanın özünü, hakikatini kapsaması ve konuyu etraflıca, bütün boyutlarıyla ele alması için bu sorular fazlalaşır. Soruların yerinde ve hassasiyet gösterilerek sorulması, tekrarlardan ve anlamsız sorulardan kaçınılması bir gerekliliktir. Soruların araştırmanın asıl bölümlerine paralel bir şekilde kısa ve özlü olması, çalışmanın bölüm ve konularının da bu sorulara cevap vermesi gerekir. Bölümler arasındaki bütünlüğü sağlayabilmek için araştırma konusu ve içeriğinin soruların muhtevasını yansıtması beklenir.
6. Hipotez: Araştırmayla ilgili hipotez, problem ve sorular belirlendikten sonra gelir. Bu hipotezin şekli daha önce ifade edildiği üzere bakışı araştırmaya odaklayarak araştırmacının bu hipotezi ispatlama ve delillendirmek için tartışma ve incelemede bulunmasıyla olur. Bu da onun hedefe ulaşma ve araştırma konusunda büyük bir değere sahip sonuçları elde etmesine yardımcı olur. Sonunda da bahsi geçen öğeler ile beraber bir bütünlük meydana gelmiş olur.
7. Tanımlar ve terimler: Araştırmanın konuyla ilgili sınırlarıyla araştırmanın konusu, zamanı ve mekanı tanıtılır. Bu tanımlar mutlak ise araştırmanın başlığını sınırlarken genel ise (özellikle zamansal ve mekânsal noktada) onu özelleştirir. Bu tanımlardan özellikle araştırma konusunun başlığıyla ve anahtar kelimelerle ilgili olanlarının değeri yadsınamaz. Söz konusu tanım, bir araştırmada kelimenin etimolojisi, sözlük manasına dair açıklama yapıldıktan sonra gelir ve araştırma konusu ve içeriğinin anlaşılmasına yardımcı olur.
8. Yöntem: Araştırmacının bilgi toplama, sunma, araştırma ve analiz etme konusunda takip ettiği yöntemi ifade eder. Tüm İslami ve beşeri bilimlerde benimsenen tarihsel, tümevarım, betimleme, psikolojik vb. pek çok yöntem bulunmaktadır. Bu yöntemlerden en çok kullanılanı tümevarım ve betimleme yöntemleridir. Yine burada Kur’an ve Hadis metinlerinin tahrici, kaynakların dipnotlarda verilmek suretiyle delillendirilmesi için yapılan uygulamalar zikredilebilir.
9. Geçmiş Çalışmalar: Araştırmacı, konusuyla ilgili araştırma ve bilimsel çalışmaları tanıyıp ortaya çıkarmak için çok dikkatli bir şekilde tarama yapar. Genelde bunu yüksek lisans ve doktora düzeyindeki bilimsel tezlerden ve bilimsel dergiler veya uluslararası konferanslar, sempozyumlarda yayımlanan araştırmalarda yapar ve bu araştırmaları seçerken iki önemli noktaya dikkat eder:
a. Araştırma başlığıyla kuvvetli bir bağı, yakın ilişkisi olması. Bu çalışmalar araştırma konusunun başlığı veya bu başlığa ait kavramlarla paralellik gösterir. Başlıklar ne kadar kendi başlıklarına yakın ise bu durum araştırmacın daha çok istekli ve dikkatli davranarak geçmiş çalışmalar üzerine araştırma, inceleme yapması anlamına gelir. Araştırmacının kendi çalışmasına yakın çalışmaları görmezden gelmesi veya araştırma konusunun ciddiyetini ispatlamak adına konusuna uzak başlıkları tercih etmeyi benimsemesi gerekmez. Çünkü konu başlıklarının yakın olması, araştırmacının kendi çalışmasında ele aldığı konular geçmişte yapılmış tez çalışmasındakinden farklı olduğundan onun içeriğini gördükten sonra kendi konusunu çalışmasına engel değildir.
b. Araştırmaların bir ürün olarak ortaya çıkışının yeni olması ve kendi çalışmasına tarih olarak yakınlığı. Bu durumda son beş sene içinde yapılmış çalışmalar tercih edilir. Şayet bu mümkün olmazsa biraz daha ötede olan çalışmalara bakılır. Ve bu sırada araştırmacı bir çok çalışmaya ulaşmış olur. Tabii araştırmacı bu araştırmalardan bahsederken eskiden yeniye doğru kronolojik bir sıralama yapar. Buradaki hedef, en yeni ile en eski çalışmalardan faydalanarak kişinin çalışmasını bilgi piramidindeki akışa uygun olarak şekillendirmesine yardımcı olmaktır.
10. Plan: Önsözde araştırma planı, bölümler, sonuç, başlıklardan önemli olanlara yer verilir. Kitab düzeni bölümler, alt başlıklar vs. şeklinde oluşturulur. Bölüm başlıkları birinci, ikinci, üçüncü...; ana başlıklar A, B, C...; alt başlıklar da 1, 2, 3... şeklinde düzenlenebilir. Bu düzenleme yapılırken bir taraftan aralarındaki bağıntı, bütünsellik gözetilirken diğer taraftan hacim olarak da dengenin gözetilmesi gerekir.
Önceki kısımlarla beraber şu öğelerin bulunması gerekir: önsöz, giriş, sonuç, ekler, indeks, kaynakça, ayet, hadis ve özel isim indeksleri ve son olarak içerik dizini. Bu dizin de araştırma bittikten sonra yazılır.
Bir bilimsel araştırmada; yüksek lisans ve doktora gibi bilimsel tezlerde bu on öğenin gözetilmesi gerekir. Bu unsurlar araştırmanın tabiatına veya araştırmacının rağbetine binaen araştırmadan araştırmaya azalıp çoğalabilir. Mühim olan bu öğelerin kavranması, önemini idrak edilip mümkün olduğunca bu hususta gayret gösterilmesidir.